کودکان در هر سنی که باشند به نوعی با مرگ مواجه خواهند شد. اقوام دور یا نزدیک ، حتی مرگ حیوانات خانگی خود و... . با توجه به سن کودک خود، تصمیم بگیرید  که آیا او آمادگی پذیرش مرگ را دارد یا خیر؟ شاید شما هم از جمله والدینی باشید که کودک خود را تاکنون به مراسم خاکسپاری نبردید. اما دور کردن کودک از این مراسم باعث میشود تا پذیرش مرگ برایش دشوارتر گردد. هرگز به کودکمان نگوییم کسی که فوت کرده است خوابیده، یا به سفر رفته. برایش توضیح دهیم مرگ جزیی از زندگیست و هر کس زمانی که برای زندگی بعدی خود آماده شد ما را ترک کرده و به دنیای دیگری می رود. نگهداشتن حیوان خانگی و کاشتن گیاه برای مشاهده ی چرخه ی زندگی ، راهی موثر برای درک مفهوم مرگ و زندگیست. پس این نکته را بخاطر بسپارید؛ همیشه با کودک صادق باشید و حقیقت را با زبانی که بهتر درک کند به او منتقل کنید. لحظات غم و شادی جزیی از زندگیست.

چه مسائلی در کودکان موجب احساس سوگ و اندوه می شود؟

✅  مرگ والدین ، دوستان ،معلم و آشنایان

✅  مجروح شدن والدین و بستری شدن طولانی مدت در بیمارستان

✅  از دست دادن خانه ،مدرسه در اثر زلزله ،سیل و آتش سوزی

✅  نقص عضو:مثل از دست دادن چشم یا سایر اعضای بدن .جالب است که بدانید حتی کنده شدن دندان یا یک خونریزی کوچک می تواند در کودک ایجاد سوگ کند.

✅  از دست دادن یا نداشتن توانایی یا مهارتی خاص مثل:اختلال یادگیری ،مردود شدن در مدرسه

✅  گم کردن و از دست دادن وسایل شخصی ،اسباب بازی

برگرفته از مقاله سوگ در کودکان (دکتر فریبا عربگل)

سوگ در کودکان

✅ روشهای آشنایی کودکان با مفهوم غم و اندوه و سوگ

🔺 از کودکان بخواهید راجب به چیزی که از دست داده اند صحبت کنند و احساس خود را در آن زمان بیان نمایند.

🔺 ازجملات ناتمام استفاده کنید تا کودک تجربه و احساس خود را در این زمینه بیان کند .

✅ نمونه جملات ناتمام که می توانیم استفاده کنیم .

❗️زمانی من چیزی را گم کردم که ...

❗️بیشترین ناراحتی من زمانی بود که ...

❗️انسانها وقتی غمگین می شوند که ...

❗️خیلی سخت است آدم ...

❗️چیزهایی هست که مرا غمگین می کند مثل ....

از کودک بخواهید راحت بنشیند و چشمانش را ببندد و فکر کند یک روز چیزی که برایش مهم است از دست خواهد داد مثل یک حیوان خانگی دوچرخه، فرد مورد علاقه خود و غیره و از او سوال کنید چه احساسی داری ، چه میکنی ، آیا نیاز به کمک داری ، آیا کسی هست که بتواند به تو  کمک کند ؟

به کودک بگویید به این سوالات جواب دهد :

1)چه می توانم بکنم که وقتی چیزی یا کسی را از دست می دهم ؟

2)چه کسانی به من کمک خواهند کرد ؟

3)برای کمک به افراد دیگر در چنین شرایطی چه کاری می توانم انجام دهم ؟

ودر مرحله آخر متناسب با مرحله رشدی و شناختی کودکان به زبانی ساده مرگ را برای آنها به زبانی ساده توضیح دهید .

4)سوالاتی درباره ی شخص مرده

✨حقیقت این است که گاهی بچه ها اوضاع را بدتر از آنچه واقعا اتفاق افتاده تصور می کنند ،

مثل اینکه موقعی که مرد خیلی درد کشید؟آیا دکتر گفت که او خیلی رنج برده؟آیا شما در لحظه ی مرگ او را دیدید؟راجب من چه گفت ؟

✅بهتر است به کودک اجازه دهیم تا سوالاتش را بپرسد و فکر نکنیم پرسش و پاسخ دادن در این زمینه باعث می شود کودک به مرگ عزیز از دست رفته بیشتر فکر کند ، باید شرایطی را فراهم آورد تا تمام احساساتش را بیان کند.

5)سوالاتی در مورد فراموش کردن شخص مرده

✨کودکان از اینکه شخص مرده را فراموش کنند متنفر هستند و بدترین کار این است که ما کارهای زیر در جهت آرام کردن کودک داغدار انجام دهیم.

⚡️به او بگوییم تو روزی همه چیز را در رابطه با او فراموش میکنی .

• ممکن است که این مسئله واقعیت باشد اما بیان آن در مرحله سوگ ،در کودک ایجاد احساس گناه می کند .

⚡️جمع کردن وسایل شخص مرده

• ممکن است با خود فکر کنیم که هر چه او کمتر در معرض محرکات دردناک قرار گیرد زودتر همه اتفاقات را فراموش می کند.
•  بهتر است بگذاریم ، وسایل عزیز از دست رفته را نگه دارد،عکس او را در اتاقش بگذارد و خاطراتش را با او بیان کند .این ها همه تکنیک هایی هستند که کمک می کند ترس کودک از فراموش کردن کاهش یابد.

6)سوالاتی در مورد علت ناتوانی برای سوگواری کردن

✨چرا من نمیتونم گریه کنم؟چرا اشکم درنمیاد؟

✅شاید ما ناآگاهانه پیام هایی را به کودک داده ایم که مانع از بروز راحت احساسات و عواطف او شده است . مانند تو دیگه مرد شدی، مرد که گریه نمی کنه.

نباید کودک را دچار تناقض کرد که قوی بودن یعنی گریه نکردن .او را تشویق کنید تا هیجانات فرو خورده خود را آشکار کند.

كودكان چه دركي از مفهوم مرگ دارند؟

درك كودكان از مرگ متناسب با سير رشد و تكامل آن ها تغيير مي كند و اين ادراكات مختلف روي چگونگي سوگواري آن ها نيز تأثير مي گذارد. كودك در نيمه دوم سال دوم زندگي مي فهمد چيز ي كه حضور ندارد و ديده نمی شود، از بين نرفته است. پس نبود مادر 2 سالگي مرگ را يك پديدة - در اين سن براي وي قابل تشخيص است و ايجاد واكن شهايي در او مي كند. كودك در سن 7 گذرا و موقتي و قابل برگشت مي داند، چيزي شبيه مسافرت يا خواب و فكر مي كند عملكردهاي انسان پس از مرگ نيز ادامه مي يابد. كودك در اين سن ممكن است فكر كند، تفكر و اعمال او باعث مرگ عزيزش شده و اين مسئله در او احساس گناه ايجاد مي كند. او در اين سن داراي تفكر جادويي است؛ يعني بين دو پديد هاي كه همزمان رخ مي دهد، رابطه علت و معلولي و تصادفاً برادرش بعد ازوقوع « كه او را دوست ندارد، خدا كند

بلايي سرش بيايد » ايجاد مي كند. مثلاً اگر به برادرش گفته زلزله زير آوار جان مي بازد، فكر مي كند فكر و سخن او باعث اين حادثه براي برادرش شده و در نتيجه احساس گناه پيدا مي كند. 7 سالگي كودك مرگ را به عنوان يك پديده ي اجتناب ناپذير، غيرقابل برگشت و جهان شمول - نهايتاً در سن 12 مي پذيرد. ولي هنوز فكر مي كند كه فقط افراد خيلي پيرو ناتوان مي ميرند. در سن نوجواني، مرگ را به عنوان يك فرآيند طبيعي م يپذيرد ولي آن را خيلي دور م يبيند و به راحتي نمي پذيرد كه ممكن است هر تصادفي منجر به مرگ شود. به همين دليل رفتارهاي پرخطر در نوجوانان زياد مشاهده مي شود.

چگونه مي توان به كودكان كمك كرد تا با مرگ عزيزانشان كنار بيايند و مراحل سوگ را با كمترين مشكل طي كنند؟
درخصوص كودكان حل شدن سوگ و طي كردن مراحل آن از اهميت خاصي برخودار است. چراكه كودكان هميشه اين امكان را ندارند تا درمراسم شركت كنند و هيجانات خود را بروز دهند. گاهي نيز به غلط تصور مي شود كه چون فعال هستند و بازي مي كنند مشكلي ندارند.

افكار و عقايد كليشه اي فراواني پيرامون مسئله مرگ و درك كودكان از مرگ، در بين بزرگسالان وجود دارد. اين افكار باعث مي شود، در فرآيند سوگواري كودك خلل ايجاد كند. نمونه هايي از اين افكار كليشه اي را در زير آورده ايم:
• بهتر است جلوي كودك داغديده راجع به مرگ صحبت نكنيم!
• بهتر است از صحبت هايي كه در بچه ايجاد گريه مي كند اجتناب كنيم!
• بهتر است بچه ها درمراسم سوگواري شركت نكنند!
• بچه هاي خردسال آنقدر كوچك هستند كه سوگ و اندوه را نمي فهمند!
• هنوز بچه اي، بزرگ كه شوي همه چيز فراموشت م يشود!
• او به يك مسافرت طولاني رفت !
• او به يك خواب عميق رفت!
• خدا او را از ما گرفت، چون خيلي خوب بود. خدا انسان هاي خوب را زودتر م يبرد!
• او تو را از آسمان نگاه م يكند؛ بنابراين بهتر است مواظب رفتارهايت باشي!
• اينقدر گريه نكن، عصبي و بيمار مي شوي!
• چه خوب بازي مي كند، انگار نه انگار اتفاقي افتاده!
• سوگ بزرگترها روي كودك سوگوار تأثير نمي گذارد!
• بزرگتر ها همه چيز را بايد درباره سوگ، مرگ و روح بدانند و مي توانند توضيحات كامل و كافي دراين باره به بچه
ها بدهند!
اين نگرش ها و انتقال آنها به كودكان مانع طي شدن مراحل سوگ شده و به كودكان آسيب مي زند.

کلمات کلیدی:

سوگ در کودکان

منبع: 

دكتر فريبا عربگل: فوق تخصص روان پزشكي كودك و نوجوان و هيئت علمي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي