مراحل خواب

خواب نوعی رفتار است. این بیان چه بسا به نظر عجیب آید، زیرا معمولاً رفتار را فعالیتهایی می‌دانیم که شامل حرکات مختلف از قبیل راه رفتن و صحبت کردن باشد. حرکات در واقع در خلال خواب رخ می‌دهند، لیکن به استثنای حرکات سریع چشم که در مرحله ویژه‌ای روی می‌دهند، حرکات مشخصه خواب نیست. خواب یک وضعیت منظم، تکرار شونده و برگشت پذیر ارگانیسم که با آرامش نسبی مشخص می شود. خواب داری مراحلی است که هر یک از آنها را باید فرد بگذراند تا به خواب عمیقی فرو رود.البته ساختار خواب به طور دوره ای در طی خواب تکرار می شوند.

مراحل خواب

بهترین تحقیقات در مورد خواب انسان در آزمایشگاه انجام می‌گیرد که در آن آزمایشگر با چسباندن الکترودهایی بر روی جمجمه خواب رونده برای ثبت و کنترل موج نگار مغزی ( EEG ) وی را برای اندازه گیری‌های الکتروفیزیولوژیایی آماده می‌کند. الکترو آنسفالوگراف یا EEG یکی از ابزارهای اصلی مورد استفاده برای تحقیق درباره خواب است. EEG فعالیت الکتریکی مغز را که به صورت امواج مغزی آشکار می‌شود، اندازه می‌گیرد.
خواب دارای پنج مرحله است: چهار مرحله خواب بدون رم ( NREM ) (بدون حرکات سریع چشمی) و یک مرحله با رم ( REM ) (حرکات سریع چشمی). وقتی بیدار و فعال هستیم، مغز امواج بتا صادر می‌کند. دامنه این امواج ضعیف و فرکانس آنها بین 15 تا 17 سیکل بر ثانیه است. وقتی چشم‌هایمان را می‌بندیم و پیش از خواب رفتن دراز می‌کشیم، مغز امواج آلفای زیادی می‌فرستد. امواج آلفا دامنه ضعیف و فرکانسهای بین 8 تا 13 سیکل بر ثانیه دارند.

در فرد بیدار هوشیار امواج مغزی دارای امواج کم دامنه سریع/پایین و ترکیبی و اتفاقی هستند. در فرد بیدار با چشمان بسته ، آرام یا خواب آلود است، امواج آلفا افزایش می یتبد.

مرحله اول:

وقتی ما به مرحله اول خواب وارد می‌شویم، امواج مغزی از آهنگ آلفا به تتا عبور می‌کنند. امواج تتا با ولتاژ کوتاه و فرکانس بین 6 تا 8 سیکل بر ثانیه افزایش می یابند. با حرکات آرام چشمی همراه هستند. تبدیل امواج آلفا به امواج تتا می‌تواند حالت خواب آور به دنبال آورد. در این دوره ما تصاویر توهمی کوتاهی می‌بینیم که به تصاویر رویا شباهت دارند و مثل یک عکس روشن هستند. این تصاویر احتمالا به خلاقیت مربوط می‌شوند. مرحله اول خواب سبک‌ترین مرحله آن است. اگر در این مرحله از خواب بیرون بیاییم، احتمالا احساس خواهیم کرد که اصلاً نخوابیده‌ایم.

مرحله دوم:

پس از 30 تا 40 دقیقه خواب در مرحله اول ، در سراشیبی مراحل دوم ، سوم و چهارم خواب می‌افتیم. در طول مرحله دوم امواج مغزی دامنه متوسط و فرکانس تقریباً 4 تا 7 سیکل در ثانیه را نشان می‌دهد، اما با دوکهای خواب همراه هستند. دوکهای خواب فرکانس بین 12 تا 16 سیکل در ثانیه دارند و برنامه‌های کوتاه فعالیت سریع مغزی را نشان می‌دهند. در طول این مرحله ما دوره‌هایی را نیز تجربه می‌کنیم که اصطلاحا مجموعه K نامیده می‌شوند. مجموعه K در اثر افزایش کوتاه مدت فعالیت مغز که در اثر واکنش به محرکهای خارجی مثل سر و صدای کتابی که به زمین می‌افتد، یا محرکهای درونی مثل گرفتگی ماهیچه پا بوجود می‌آید.

مرحله سوم:

حدود پانزده دقیقه بعد وارد مرحله سوم خواب می‌شویم که به علامت آن وقوع فعالیت امواج دلتا با ارتفاع بالا (و فرکانس کمتر از 3،5@ هرتز) است. تمایز بین مرحله سوم و چهارم خواب کاملا مشخص نیست. مرحله سوم دارای 25 تا 50 درصد فعالیت دلتا و مرحله چهارم بیشتر از 50 درصد فعالیت دلتا را دارا است.

مرحله چهارم:

مرحله چهار عمیق‌ترین مرحله خواب را تشکیل می‌دهد. مرحله‌ای که بیدار شدن از آن دشوار است. تنها صدای بلند موجب بیداری فرد از این مرحله خواب می‌شود و وقتی هم که بیدار شد، گیج و منگ است. در این مرحله امواج دلتا کند می‌شوند، تعداد آنها به نیم تا دو سیکل در ثانیه می‌رسد و در این لحظه است که بزرگترین دامنه را دارند.

مرحله پنجم:

چهار مرحله اول را خواب NREM می گویند. در این مرحله اکثر فعالیت های فیریولوژیک کاهش می یابد. تقریباً نیم ساعت پس از خواب عمیق در مرحله چهار ما مسیر برگشت را پیش می‌گیریم. دوباره هر یک از مراحل را پشت سر می‌گذاریم تا به مرحله‌ای برسیم که آن را خواب رم ( REM ) می‌نامیم و منظور از REM حرکات سریع و هماهنگ چشمی است که از زیر پلکها قابل روئیت است و شاخص این دوره به حساب می‌آید. طی 90 دقیقه اولین فاز REM فرا می رسد. در دوره خواب REM مغز امواج تقریبا سریع و با دامنه ضعیف تولید می‌کند. این امواج به امواج تولید شده در خواب سبک مرحله اول شباهت دارند. در طول خواب REM نبض، فشار خون و تعداد تنفس افزایش می یابند. خواب تناقضی نیز نامیده شده است، زیرا خطوط EEG مورد مشاهده در دوره خواب REM فعالیتی ایجاد می‌کنند که تا اندازه‌ای به فعالیت حالت بیداری شباهت دارد. در طول خواب REM مقدار استیل کولین مغز افزایش می‌یاید. اما مقدار نور آدرنالین و سروتونین آن کاهش پیدا می‌کند. خواب REM نیز خواب عمیقی است, یعنی در این دوره به سختی بیدار می‌شویم. اولین ورود ما به مرحله 4 خواب معمولا طولانی‌تر است. به تدریج که شب پیش می‌رود، خواب سبکتر می‌شود. دوره خواب REM به تدریج افزایش می‌یابد و نزدیک صبح آخرین دوره خواب REM ممکن است نیم ساعت طول بکشد.

اختلالات خواب:

بی خوابی: که شایع ترین شکایات مربوط به خواب است. در هر سن ممکن است دیده شود ولی با افزایش سن میزان آن افزایش می یابد.در زنان بیشتر از مردان دیده می شود.

پرخوابی: عبارت است از وضعیتی که در آن فرد در زمان و موقعیت نامناسبی به خواب رود. یعنی در طی روز که فرد باید بیدار و هوشیار باشد قادر به بیداری نیست. از نظر شیوع در زنان بیشتر از مردان دیده می شود.

سندروم پاهای بی قرار: اختلال حرکتی مزمن و شایعی است. مهمترین ویژگی این اختلال احساس ناخوشایند در اندام ها، به خصوص در اندام تحتانی همراه با نیاز شدید به حرکت دادن آن اندام. گز گز، درد، سوزش، فشار، برق گرفتگی و... واژه هایی است که بیماران برای توصیف وضعیت خود به کار می برند.علائم در زمان دراز کشیدن و نشستن شدت می یابد. علائم در عصر و شب به حداکثر خود می رسد. شیوع آن با بالا رفتن سن افزاش می یابد.

آپنه انسدادی خواب: انسداد نسبی یا کامل راه های هوایی فوقانی در طی خواب که معمولاً باعث خواب آلودگی روزانه می شود.این اختلال در میان سالی و سالخوردگی بیشتر دیده می شود.این اختلال در مردان بیشتر دیده می شود.

اختلالات چرخه خواب و بیدار: در سندرم فاز خواب زودرس فرد زودتر از معمول به خواب رفته و زودتر بیدار می شود. در نوع تاخیری فرد دیرتر از معمول به خواب رفته و دیرتر بیدار می شود.در نوع جت زدگی فرد در مسافرت ها(به خصوص از شرق به غرب)خواب و بیداری در زمان نامناسبی اتفاق می افتد.

نارکولپسی: اختلالی مزمن که مبنای ژنتیک دارد و بیشتر در مردان دیده می شود.مهمترین علائم آن: الف)حملات خواب روزانه که شایع ترین علامت است که مقاومت ناپذیر است و مدت آن پانزده دقیقه است. ب)کاتاپلکسی: فلج ناگهانی عضلات که اغلب به دنبال هیجانات یا فعالیت های فیزیکی ایجاد می شود.ج) فلج خواب:فلج عمومی موقتی عضلات ارادی که معمولاً چند ثانیه طول می کشد و بسیار ناخوشایند است.د) توهمات هیپناگوژیک و هیپنوپومپیک(توهمات شنوایی و بینایی(.

پاراسومنیا: تجارب نامطلوب و ناخواسته ای که هنگام ورود به خواب، طی خواب یا هنگام بیدار شدن از خواب رخ می دهند.

خواب گردی:راه رفتن در خواب که معمولاً با چشمان باز صورت می گیرد. مدت خواب گردی چند دقیقه است. این اختلال در یک سوم اول شب(مراحل اول و سوم خواب)روی می دهد. بنابراین فرد چیزی به خاطر نمی آورد. بیدار کردن فرد خواب گرد دشوار است. عموماً در سنین 12-15 دیده می شود.

اختلال کابوس شبانه: فرد با رویا و همراه با ترس شدید بیدار می شود. محتوای رویا را به خاطر دارد و کاملاً بیدار است. این اختلال در نیمه انتهای شب دیده می شود. در سنین 5-6 سالگی شایع است. البته این وضعیت گذرا است.

اختلال وحشت شبانه: فرد با فریاد شدید و ناگهانی از خواب بیدار می شود.این اختلال مربوط به مراحل دو و سه خواب است. چیزی به خاطر نمی آورد.در پسرها بیشتر از دخترها دیده شده است.

کلمات کلیدی: